Ở cửa ngõ quốc lộ chạy từ Buôn Ma Thuột sang Gia Lai, thành phố cao
nguyên Pleiku đón chào bạn bằng núi Hàm Rồng với vàng rực hoa cúc quỳ.
Từ điểm nhìn đó, bạn sẽ thấy rõ núi Hàm Rồng được tách làm đôi để hõm
giữa cho dòng nham thạch phá vỡ miệng phễu tròn chảy ra, hình thành nên
các vùng đất badan màu mỡ...
Đứng
ở mỗi góc trong khu vực Pleiku, ta đều nhìn thấy núi lửa Hàm Rồng có
một hình dạng khác nhau. Có khi là hình thang (chóp nón cụt), có khi là
hình tròn như phần bụng của lọ lục bình ai đó chôn một nửa dưới lòng
đất. Với tôi, những ngọn núi lửa đang phun trào hoặc tạm ngủ yên luôn
lãng mạn và gợi nhiều xúc cảm khám phá. Những miệng núi lửa, dấu tích
núi lửa dọc dải đất Việt Nam còn là các ô cửa huyền diệu nhất để hiểu
thêm lịch sử hình thành vùng đất mà nghìn đời cha ông ta và muôn đời con
cháu tiếp sau đã, đang và sẽ sinh sống.
Núi
Hàm Rồng (còn gọi là núi Chư Hơ Đông, núi Hòn Rồng) là miệng núi lửa
nổi tiếng nhất Tây nguyên bởi nó cao hơn 1.000m so với mực nước biển, là
đỉnh cao nhất khu vực Pleiku với cái miệng tròn xoe hình phễu khổng lồ.
Bởi nữa: Hàm Rồng mang đầy đủ những đặc tính tiêu biểu của một miệng
núi lửa dương (nổi trên mặt đất - để so sánh với các miệng núi lửa âm
lõm sâu dưới lòng đất, thường là các lòng hồ, như Biển Hồ chẳng hạn).
Ngày
nay "người ta có thể quan sát thấy nhiều di tích núi lửa ở 12km nam
Pleiku: ngọn Chư Hơ Đrông ngày nay đã tắt ngấm nhưng vẫn còn giữ được
dạng đỉnh hình nón cụt, những hồ miệng núi lửa tròn vành vạnh và những
trũng hình hơi tròn mà người Gia Lai gọi là "Đô nau" ". Đỉnh núi lửa
khổng lồ nhất Tây Nguyên kể trên chính là đỉnh Hàm Rồng nằm cách thành
phố Pleiku 13km. Đỉnh Hàm Rồng có hình chóp nón cụt ngọn vàng rực toàn
hoa cúc quỳ, món quà của những dòng dung nham ba-zan núi lửa.
Đỉnh
núi hõm xuống với cái miệng núi loe tròn như miệng chén, nhưng vì không
có một điểm cao hơn để quan sát (trên cao nguyên này, hầu như Hàm Rồng
là đỉnh cao nhất), nên bạn chỉ có thể quan sát được những góc núi hình
chữ U - con đường mà dung nham núi lửa đã trổ lối để chảy ra thành những
cánh đồng ba-zan mênh mông tươi tốt. Đứng trên đỉnh Hàm Rồng, phóng tầm
mắt bao quát thành phố Pleiku, bạn có thể thấy rất rõ những vòng chảy
vân vi cao thấp, uốn lượn của dòng dung nham ấy.
Khi
núi lửa hoạt động, nham thạch “bức bối” phá tung bề mặt quả đất ra,
hình thành nên cái lỗ rất tròn rồi từ đó phun ra, cả vùng cao nguyên
Pleiku hiện nay sẽ sôi xình xịch như nồi cháo sệt, trong lúc cả khối cao
nguyên hùng vĩ đang đông đặc lại thành đất ba-zan thì chợt có vài bọt
khí từ lòng đất trồi lên, nổ vang rền. Các bọt khí nổ ra tạo thành vô số
những hố tròn xoe như lòng một cái đĩa, các hố tròn ấy tồn tại một cách
lạ lùng đến tận ngày nay. Bọt khí nằm ở làng Ốp - trong thành phố
Pleiku - tròn tới hơn bất cứ hình tròn nào trong tự nhiên, tròn tới mức
khó tin. Với các miệng núi lửa dương, núi nhô lên mặt đất, nhưng lòng
núi rỗng, hõm sâu xuống, hình thành nên những miệng phễu phía trong quả
núi (miệng núi lửa) đang nhô lên. Miệng phễu hướng thẳng lên trời. Vì
thế, ví dụ núi Hàm Rồng trông xa có hình dạng như hình thang, thật ra nó
là hình chóp nón cụt mất phần ngọn. Điểm cụt của chóp nón đó chính là
miệng phễu khổng lồ để dung nham tuôn ra...
Để hình dung được điều này, chúng ta lại phải vượt 30km về núi Chư Đăng Ya (huyện Chư Pả, tỉnh Gia Lai).
Đứng
phía dưới núi Chư Đăng Ya (tiếng địa phương là ngọn núi có nhiều củ
gừng mọc tự nhiên), núi rất tròn. Nhưng khi leo nửa ngày lên đến đỉnh,
miệng núi sẽ mở ra một thung lũng tương đối lớn, bốn bề vách núi vuốt
ngược lên, bạn nằm trong một cái lòng chảo tuyệt đẹp, cây lương thực do
bà con xung quanh trồng vàng ươm, xanh ngát.
Nhưng thật ra không
hẳn như thế, miệng núi tròn, rỗng trong bụng như cái lòng bát loa, song
nó có một đường rãnh để thoát nước. Đó cũng chính là con đường để dung
nham tuôn ra từ triệu năm trước, giống như một bát cháo nóng đã bị
nghiêng rồi vỡ một góc miệng bát cho cháo chảy ra, hình thành các cánh
đồng màu mỡ dưới kia.
Điều
thú vị nữa là nếu Hàm Rồng là cái miệng "dương" nhô cái dáng hình phễu
của mình lên mặt đất thì Biển Hồ - đôi mắt Pleiku - lại là cái miệng
"âm" của một núi lửa khác. Thế giới cũng có quá nhiều cái miệng núi lửa
"âm" biến thành hồ nước trong vắt như thế này. Biển Hồ cách thành phố
Pleiku 8km về phía Bắc, cũng tròn một cách không tin được.
Đặc
biệt, văn liệu của người Pháp xưa kia, cũng như chuyên gia địa chất Việt
Nam gần đây, đều cho biết núi lửa Hàm Rồng là miệng dương, còn Biển Hồ
là miệng âm của bốn ngọn núi lửa. Nếu nhấc núi Hàm Rồng đặt vào biển Hồ
thì nó vừa... khít (?). Ở Việt Nam chưa có hồ tự nhiên nào mà lại tròn
đến thế.
Bức ảnh này chứa đựng chân lý của Biển Hồ “tròn”
Trong
chiến tranh, nhiều máy bay đã vĩnh viễn nằm dưới bụng nước Biển Hồ,
nước không bao giờ cạn, không bao giờ đầy, các thành vách xung quanh
Biển Hồ rất tròn, rất cong đều, giống hệt cái “thành bát” của một “bát
nước” (Biển Hồ) mà chúng ta mới chỉ “chan canh” lưng lưng...
......
Đất
Ba-zan màu mỡ bao giờ cũng chảy ra từ các miệng núi lửa, nếu có thể,
bạn hãy lên Hàm Rồng, nhìn hoa cúc quỳ vàng mê mãi như nhắc nhở bạn rằng
bạn đang cưỡi lên lưng một ngọn núi lửa kỳ vỹ từng phun lửa đỏ rực trên
đất trời Tây Nguyên, như thế và như thế...